Ontstaansgeschiedenis

De Zuurvenspolder ligt in het landschapstype strandwallen- en strandvlaktenlandschap, anders gezegd: in de overgang van duinen naar zeekleigebied. In deze oude polder zijn in de periode 4500-3000 voor Christus zgn. haakwallen ontstaan: dit zijn strandwallen haaks op de kust, gevormd door het oude zeegat bij Bergen. Op deze strandwallen en oude duinen werden in de 8^ste en 9^de eeuw voorlopers van dorpen als Bergen en Zanegeest gesticht. Rond de 10^de eeuw werd vanaf de strandwallen veen ontgonnen. De ontginning vond plaats in evenwijdige stroken langs rechte dijken en waterlopen. Dit verkavelingspatroon is meer naar het noorden toe nog zichtbaar.

Het riviertje de Rekere stroomde ongeveer waar nu het Noord-Hollandsch kanaal ligt en stond in verbinding met de Zijpe, een voormalig zeegat ten zuiden van Callantsoog, dat doorliep tot de Westfriese Omringdijk. Door stormen in de 12^de eeuw kwam zeewater tot ver in het binnenland, waar het mengde met zoet veenwater. Ook vanuit de Zuiderzee drong zeewater via het IJ diep Noord-Holland in. Beide systemen kwamen in het zuidelijke deel van Bergen-Schoorl bij elkaar. Met kades en dijken beperkten de bewoners van de strand- en haakwallen de invloed van het water. Toen (omstreeks 1235) is ook het Zakedijkje in de huidige Zuurvenspolder aangelegd. Als gevolg van alle kades en dijken kon kwelwater vanuit de duinen moeilijk afstromen, wat voor wateroverlast zorgde. Hiervoor zijn maatregelen getroffen door het graven van waterlopen. Toen de invloed van de zee minder werd, is ook het voormalige kweldergebied van de Rekere ontgonnen. Hier is een zgn. blokverkaveling zichtbaar tussen de kronkelige vormen van dijken en natuurlijke watergangen. Dit patroon is sinds de 19^de eeuw nagenoeg onveranderd gebleven. Bovenstaande informatie haalde ik uit het document Waterberging Over ’t Hek en Zuurvenspolder (N5) van de Provincie Noord-Holland.

Bovenstaande kaart haal ik van internet, van een website die door het Kadaster wordt geleverd en Nederland in kaart brengt vanaf 1815. Erg leuk om daar een kijkje te nemen en in te zoomen op de regio waar je woont. Maar het is ook interessant om deze ‘kaart’ erbij te nemen als je in een ander stuk van Nederland gaat wandelen of fietsen, je kunt er goed zien hoe een landschap zich de afgelopen twee eeuwen heeft ontwikkeld (of niet). Dit gezegd zijnde…

… terug naar de Zuurvenspolder. De polder heeft (volgens mij sinds kort) de NNN-status en dat betekent dat hij een redelijk hoge mate van bescherming geniet. Hij is tevens aangewezen als waterbergingsgebied en heeft daardoor best potentie om een mooi natuurgebied te worden! Maar ook uit historisch oogpunt is het een interessant poldertje. Hierboven vertelde ik al wat over de geologische geschiedenis. Gisteravond liep ik in mijn eentje door de Zuurvenspolder en toen viel het mij opeens op dat de paden waarover je loopt zanderig zijn: oude strandwalletjes dus! Dat wist ik toen niet – ik dacht dat het zand er was gestort om de dijkjes bewandelbaar te maken (of zo). Mis dus!

Op de Kogendijk (waarvan vroeger het eerste deel Zuurvensdijk heette) lag ooit de spoorbedding van de Bello-lijn, een smalspoor treinlijntje van Alkmaar naar Bergen-aan-Zee. Bij de Sluispoldermolen zie je nog goed de oude spoordijk liggen, en de spoorbaan is er gemarkeerd in de bestrating. Op kaarten van de eerste helft van de 20^ste eeuw zie je dat er door de Zuurvenspolder zelf ook een spoorlijntje liep, een zgn. Decauvillebaan, dat vanaf een steenfabriek aan de rand van Bergen naar (een kade aan?) het Noord-Hollandsch Kanaal liep.

Dan een laatste stukje geschiedenis. Ooit stond er een molen in de Zuurvenspolder. Die heette – niet verrassend – de Zuurvensmolen en dateerde uit 1630. Het was een typisch Noord-Hollandse molen: een rietgedekte achtkante bovenkruier. De molen brandde in 1949 af en is nooit herbouwd.

Aan de wandel!

Het loopt al tegen negenen. Het was een rare dag: warm, klam weer. Vanaf een uur of vier mengde een koele zeebries zich in het spel van de weerelementen. Af en toe scheen de zon maar de koperen ploert werd ook geregeld aan het zicht ontnomen door dunne, hoge wolkenvelden. Nu hangt er een zilvergouden licht over de velden. Ik fiets over de Koedijker Vlotbrug, steek de N9 over, fiets over de pas heraangelegde Kogendijk en dan de Oostgrasdijk op. Net voor boerencamping Amarahoeve is een toegang tot de Zuurvenspolder. Een klaphek en een informatiebord markeren de plek. Het bord vertelt over de functie als waterberging. Naast de Provincie, de gemeente Bergen het het Hoogheemraadschap is ook Landschap Noord-Holland bij het project betrokken. Op hun website vind je nog wat extra informatie.

Ik maak mijn fiets vast aan een dranghek dat er tegen een omheining hangt en loop het graspad op. De grond is uitgedroogd en keihard. Ik verpletter bijna een pad; het beestje zit doodstil midden op het paadje en maakt ook geen aanstalten om uit de weg te gaan… Heeft-ie last van de hitte? Ik vraag het hem (of haar) maar ik krijg geen antwoord.

Helaas verdwijnt de mooie gloed over het landschap al gauw – de zon zakt weg achter een pak dikkere bewolking… Ondanks het late uur kom ik onderweg nog een paar mensen tegen… Bewoners van Bergen met hun hond keurig aangelijnd, en (wellicht) ook campinggasten die nog een #ommerdepommetje willen maken voor ze onder zeil gaan. Gelijk hebben ze! Wat me opvalt vanaf de eerste keer dat ik hier loop, is de rust die er in de polder heerst en de ruimte die je er ervaart. Hoe vaak heb ik niet, volop genietend van die rust en die ruimte, over de Oostgrasdijk en de Baakmeerdijk gefietst, op weg naar mijn schooltje in Schoorl? Maar als je hier zo loopt, is de ervaring intenser. Wellicht dat het tijdstip van de dag het allemaal nog wat indringender maakt…?

Ik maak mijn rondje af. Wat ik een beetje jammer vind, is dat je over asfalt terug naar je fiets loopt… Maar gelukkig is het rustig op de dijkjes, twee auto’s en een paar fietsers. Het loopt al tegen half elf als ik weer thuis kom. Wat mooi dat we zó dicht bij huis zulk een mooi stukje natuur hebben waar je ook nog eens over grasdijkjes kunt wandelen!