Het ene ligt boven, naast mijn bed; het andere ligt beneden, op de salontafel. ‘Het ene’ is Het Pauperparadijs, geschreven door Suzanna Jansen; ‘het andere’ is Eens ging de zee hier tekeer, geschreven door Eva Vriend. Beide schrijfsters zijn vakvrouwen – wat een boeiende boeken hebben zij geschreven over de recente sociale geschiedenis van Nederland… Ik heb beide boeken door mekaar gelezen, het ene overdag, als ik tijd en zin had om te lezen; het andere voor ik ging slapen…

Het pauperparadijs

In Het pauperparadijs maken we kennis met de romantische idee dat je armoede kunt oplossen door mensen her op te voeden. Die idee kreeg vorm in de eerste helft van de 19^de eeuw toen ene Johannes van den Bosch de Koloniën van Weldadigheid oprichtte naar zijn eigen ideeën en idealen. In november 1818 kwamen de eerste paupers naar het Drentse Frederiksoord… Zij zouden worden ingezet om in Drenthe van veen- en heidegrond landbouwgrond te maken. Door hard werken zouden ze zelf betere mensen worden… Niet lang na Frederiksoord werden de ‘gestichten’ in Veenhuizen gebouwd. Tot de jaren ’80 van de 20^ste eeuw was het complete dorp Veenhuizen eigendom van het Ministerie van Justitie! Meer informatie en de hele geschiedenis kun je teruglezen o.a. via deze link.

Suzanna Jansen schrijft de geschiedenis van Veenhuizen aan de hand van haar familiegeschiedenis. Zo ontstaat een zoektocht naar het historische verhaal naast een persoonlijke geschiedenis. Het boek verscheen in 2008, intussen is er een film van gemaakt én een theatervoorstelling. Onlangs verklaarde de Unesco de Koloniën van Weldadigheid (waarvan er ook twee te vinden zijn in de Zuidelijke Nederlanden zijnde de Belgische Kempen, nl. in Merksplas en Wortel) tot Werelderfgoed. In die zin is het verhaal weer in de actualiteit!

Bij wie begaan is met het lot van ‘de gewone man’ rijzen de haren geregeld ten berge… Arme mensen worden uitgebuit, ze krijgen, ondanks alle goede bedoelingen soms, net genoeg om in leven te blijven en te kunnen ploeteren voor hun bestaan… Hoewel de armoede in onze tijd veel onzichtbaarder is, bestaat ze wel degelijk… Dat maakt Het pauperparadijs tot een tijdloos document. En tot verplichte kost.

Eens ging de zee hier tekeer

Dit boek gaat over de afsluiting van de Zuiderzee… Eind 19^de eeuw werd het plan opgevat om Noord-Holland met Friesland te verbinden d.m.v. een dijk en vervolgens de Zuiderzee in haar geheel droog te leggen om er landbouwgrond van de maken. De plannen kwamen in een stroomversnelling na de Watersnoodramp van 1916. Dat er aan die binnenzee vele gemeenschappen van de visvangst leefden, bleek van ondergeschikt belang…

Eva Vriend beschrijft aan de hand van de geschiedenis van vier families uit resp. Den Oever, Urk, Volendam en Bunschoten-Spakenburg het hele proces van het ontstaan van het IJsselmeer en de nieuwe polders – en de consequenties die dit had voor de vissersgemeenschappen die de talrijke Zuiderzeestadjes en -dorpen bewoonden… Ook in dit verhaal komt naar voren dat de overheid niet zoveel consideratie heeft met de armen (in casu uit die vissersgemeenschappen) – zij moeten toch vooral hun eigen plan trekken! Dat maakt dat deze gemeenschappen erg hecht zijn (gebleven).

Het boek is in zekere mate een ode aan het doorzettingsvermogen van de Zuiderzeefamilies en aan de band met de visserij die in bepaalde plaatsen nog steeds heel sterk is, maar de ellende en het harde leven van deze mensen krijgt absoluut een plek in Eens ging de zee hier tekeer. Dat maakt het boek tot een prachtig historisch document waarin naast een stukje sociale geschiedenis ook de (economische) ontwikkelingen van het Nederland in de 20^ste en zelfs de 21^ste eeuw zijn af te lezen.

Beide boeken…

… heb ik met heel veel plezier gelezen en kan ik warm aanbevelen. Tip bij het lezen van Eens ging de zee…: verlies je niet in al de namen van al die mannen en vrouwen van al die vissersfamilies want als je dat doet, wordt het wellicht lastig lezen. Lees er wat overheen – dat doet verder niets af aan de kwaliteit van de leeservaring.