“Nostalgie is een gevaarlijk gegeven. Het wakkert nationalisme aan, voortgestuwd door de illusie dat je een geromantiseerde versie van het verleden met politieke middelen kan herscheppen.”

“Ik voel het meer als mijn taak om vat te krijgen op het verleden. Nostalgie is overigens ook menselijk. Als je de Griekse etymologie van het woord opzoekt kom je uit bij de betekenis ‘een oude wond waarvan het aangenaam is eraan te krabben’. Een hele mooie invulling, vind ik. Veel mooier dan hoe we tegenwoordig het begrip interpreteren.”

Aan het woord is de Noorse schrijver Roy Jacobsen in een interview met Anne Grietje Franssen in het dagblad Trouw (gepubliceerd op 25 augustus 2020). Jacobsen heeft m.i. een machtig mooi boek geschreven dat De onzichtbaren heet. De roman vertelt het verhaal van de familie Barrøy die op het gelijknamige eiland woont voor de Noorse kust. Barrøy is een klein eiland, dat een lengte van amper een kilometer heeft en dat een een kleine 500 meter breed is. Ergens op het eiland staan de ruïnes van een oudere nederzetting, maar thans staat er één boerderij waar vader Martin woont, met zijn dochter Barbro en zijn zoon Hans, die getrouwd is met Maria. Hans en Maria hebben één kind: Ingrid. Het verhaal speelt zich, zonder specifieke jaartallen te noemen, af begin twintigste eeuw. Ergens komt er een oorlog langs – de Eerste Wereldoorlog? – maar die krijgt in het boek geen naam; drijft wel naar inkomen zoekende Zweedse vluchtelingen naar de Noorse kust… en het gezin Barrøy heeft met de onverwachte gevolgen daarvan te maken.

Zoals gezegd, vind ik het een machtig mooi boek. Ten eerste spreekt de thematiek mij aan… Diep in mijn hart ben ik een romanticus die het leven op zo’n afgelegen Noors eiland ergens wel heel aantrekkelijk vind… Al weet ik ook dat ik me als Westers watje diep ongelukkig zou voelen tijdens alle ontberingen en vooral ook tijdens de donkere winterdagen waarop het maar een paar uurtjes licht is… Ten tweede spreekt de taal me aan. Jacobsen schrijft observerend, soms beeldend, en gebruikte over het algemeen eenvoudige taal waardoor er m.i. ook een poëtische zweem doorschemert in het taalgebruik. Zo voelt dat althans voor mij. Ik wil daar graag een voorbeeld van geven: op blz. 98-99 gaat het even over stilte – een uitzonderlijk fenomeen op een eiland waar je altijd de zee en de wind hoort. De familie is bezig met turfsteken…

Stilte

Ingrid is de enige die geen turf steekt, ze is te klein, alweer, zij keert halfgedroogde turven om en zet ze rechtop, als dominostenen, in een visgraatpatroon, zodat de wind er tussendoor kan glippen om ze te drogen, de warme landwind die al dagenlang over het eiland waait, maar nu helemaal wegvalt.
Ze merken het allemaal tegelijk.
Ze houden op met werken, kijken op, kijken naar elkaar en luisteren.
Plotseling horen ze ook geen vogelgekrijs meer. Geen ritselende grassprieten of zoemende insecten. De zee is vlak, het gekabbel tussen de rolkeien is verstomd, er is geen enkel geluid te horen tussen alle einders, het is alsof ze binnenshuis zijn.
Zo’n stilte maken ze maar hoogstzelden mee.
Het bijzondere eraan is dat deze stilte op een eiland voorkomt. Dat maakt haar indrukwekkender dan de stilte die onverwacht in een bos kan toeslaan. In een bos is het vaker stil. Op een eiland is stilte zo zeldzaam dat de mensen blijven staan, om zich heen kijken en zich afvragen wat er aan de hand is. De stilte verbaast hen. Die is mysterieus en roept een haast prikkelende verwachting op, de stilte is een gezichtloze vreemdeling in een zwarte cape die met geruisloze stappen over het eiland doolt. De duur hangt af van het jaargetijde, de stilte kan langer duren als het vriest in de winter, zoals toen er hier ijs lag, terwijl er in de zomer altijd slechts een korte pauze is tussen het ene briesje en het andere, tussen eb en vloed, of het wonder dat plaatsvindt in een mensenlichaam als het na het inademen weer uitademt.
Dan krijst er opeens weer een meeuw, komt er een nieuwe windvlaag vanuit het niets, en de weldoorvoede zuigeling op de schapenvacht wordt wakker en begint te brullen. Ze kunnen hun werktuigen oppakken en weer verder werken alsof er niets gebeurd is. En dat is ook precies wat er is gebeurd: niets. Mensen hebben het over de stilte voor de storm, dat stilte een waarschuwing kan zijn, een voorbode, iets waar je aandachtig de Bijbel op na moet slaan om de betekenis ervan te begrijpen. Maar de stilte op een eiland is niets. Niemand praat erover, niemand blijft eraan denken of geeft haar een naam, al heeft ze nog zo’n grote indruk op hen gemaakt. Het is een glimp van de dood, die ze krijgen terwijl ze nog leven.

Ten derde is het gewoon een mooi verhaal. Jacobsen blikt terug op de Noorse geschiedenis, iets wat de Noren naar zijn zeggen onvoldoende doen. Noorwegen was een arm land dat van de visserij leefde. Het leven zoals je er in De onzichtbaren over leest, was een hard leven en Jacobsen maakt het niet mooier dan het is! De strijd om het bestaan, leven én dood, daar gaat het over. De vondst van olie- en gasvelden in de 60’er jaren van de vorige eeuw bracht enorme economische maar ook culturele veranderingen met zich mee.

Flaptekst

“Op een eiland vlak voor de adembenemende kust van Noorwegen groeit Ingrid Barrøy op. Het ruwe eilandleven verloopt volgens zijn eigen wetten, met zware winters en heldere zomers. Een leven dat, net als het landschap zelf, van een grootse, broze schoonheid is, met in de verte de rest van de wereld. Ingrids vader droomt ervan een kade te bouwen die hen verbindt met het vasteland, maar zo dicht bij de rest van de wereld zijn blijft niet zonder gevolgen. Haar moeder heeft haar eigen dromen: meer kinderen, een kleiner eiland, een ander leven.”

De onzichtbaren is deel één van een reeks van vier boeken waarin Jacobsen de familie Barrøy volgt… Alleen dit eerste deel is vertaald in het Nederlands. Ik kan me niet voorstellen dat de andere delen niet zouden volgen! De onzichtbaren krijgt van mij in elk geval ⭐⭐⭐⭐⭐.