Normaal is maandag mijn vrije dag, maar dat loopt deze week anders: vrijdag is vrij!dag. We beleven een koude aprilmaand, bijna elke ochtend is het gras berijpt! Overdag blijft de temperatuur steken op een graad of 10 en met een pittig windje uit het noorden voelt dat erg fris aan. Dus trek ik trui, sjaal en winterjas maar weer aan…

De rit gaat naar Callantsoog. We vinden nog net een plekje op het kleine parkeerterrein van Natuurmonumenten en lopen het natuurgebied Het Zwanenwater in.

Het Zwanenwater is een prachtig natuurgebied maar wat ik er niet zo leuk aan vind, is dat je er de uitgestippelde routes moet volgen. Ik begrijp het wel, hoor: rustgebieden zijn in het drukke Nederland een kostbaar goed en er leven in dit duingebied veel vogels die rust echt op prijs stellen (want bij gebrek daaraan verkiezen ze te vertrekken en elders hun heil te zoeken). Gehoorzame burgers als wij zijn, volgen we dus netjes de aangeduide wandelroute ‘bruin’ van 4,5 km.

Het Zwanenwater bestaat uit vochtige duinvalleien, duinen met duingraslanden, duinheide en duinmeren (de grootste van Europa). Het gebied heeft een volledig natuurlijke grondwaterhuishouding en dat is zéér bijzonder in ons overgereguleerde kikkerlandje. Er leven, broeden, passeren en/of foerageren een honderdtal vogelsoorten in het Zwanenwater, er groeien zo’n 450 verschillende soorten planten, waaronder enkele orchideeën, en je vind er 900 soorten paddenstoelen. Sinds 1973 heeft Natuurmonumenten dit natuurgebied in beheer. In 1988 kreeg het Zwanenwater als belangrijk trekvogelgebied de internationale status van wetland en in 2008 is het door de Provincie Noord-Holland aangewezen als aardkundig erfgoed.

De geschiedenis van het Zwanenwater begint pas in de 16de eeuw. Tot die tijd was het dorp Petten het laatste stukje vasteland en klotste de zee vrolijk over de bodem die we vandaag belopen. Noordelijk van Petten lagen de waddeneilanden ’t Ooghe (Callantsoog) en Huisduinen (net onder Den Helder), waarna de huidige waddeneilanden volgden. Omstreeks 1500 zijn de zeegaten tussen Petten, ’t Ooghe en Huisduinen nagenoeg gesloten. Tussen ’t Ooghe en Schagen bevond zich een groot stuk wad: de Zijpe. Doordat de zee via de Zijpe de Westfriese zeedijk (huidige Omringdijk) bedreigde (en heel Holland kon overstromen), zijn er al in de 14de eeuw pogingen gedaan om dit zeegat te bedijken. Pas na vele pogingen werd in 1570 de polder de Zijpe drooggelegd. Hiertoe werd o.a. een dijk aangelegd van Petten naar Callantsoog op de reeds aanwezige strandvlakte. Voor deze dijk bleef een breed strand met een duincomplex (Ketelduinen) liggen, het begin van het Zwanenwater. Na 1570 is het Ketelduin verstoven. Het zand kwam in de westelijke kavels van de (toen overgelopen) polder terecht en tegen de Zijperzeedijk zelf. Deze dijk vormt nog steeds de oostelijke grens van het Zwanenwater. Het eiland ’t Ooghe ondervond in deze tijd veel last van kustafslag. Uiteindelijk is slechts het oostelijk randje van het eiland overgebleven. Enkele valleien in het noorden van het Zwanenwater zijn hiervan de restanten.

Vanaf het eind van de 19de eeuw was het Zwanenwater definitief een jachtgebied, grotendeels afgesloten voor het publiek. In het begin van de 20ste eeuw werd een aantal percelen verpacht als hooiland en om riet te winnen. Tot 1973 werden regelmatig oeverlanden en valleien gemaaid ten behoeve van de jacht! Het maaien is na de aankoop door Natuurmonumenten voortgezet als beheersmaatregel. (Bron: Nederlands tijdschrift voor veldbiologie, jaargang 84, nummer 1, februari 1982).

Op topotijdreis.nl kun je kaarten van Nederland bekijken van 1815 tot heden. Ik heb een paar uitsneden gemaakt en die naast elkaar gezet, zo krijg je een beeld van de ontwikkelingen in het Zwanenwater (en de omgeving: Callantsoog groeit en er worden vakantiehuisjesparken aangelegd).

Het leuke van het schrijven van een weblog vind ik, behalve het delen van verhalen en foto’s, dat het me soms aanzet tot het opzoeken van achtergrondinformatie over gebieden die we bezoeken. Ik hoop dat de lezer van mijn weblog dit kan waarderen.

Ik eindig met een paar foto’s die een beeld geven van de wandeling die we maakten. Uiteraard hoop je op een paar bijzondere ontmoetingen met vogels, maar die hebben we niet echt gehad. Vooral de grote aantallen ganzen en aalscholvers vallen op. Wel zien we een paar keer de blauwborst, maar die krijg ik helaas niet goed voor de lens…

Voor mij wordt de wandeling pas echt mooi als we het ‘saaie’ duin achter ons laten en het pad door vochtige elzen-/wilgenbosjes slingert en langs de vele plassen loopt waar de doorkijkjes ons telkenmale bekoren…

Het geel van de gaspeldoorn is in onze contreien best een bijzondere verschijning. In Groot-Brittannië kleurt de gorse het landschap op veel plekken in het vroege voorjaar geel… In Northumberland is er zelfs een brouwerij, de First & Last, die de bloemen van de gaspeldoorn toevoegt aan een van haar smakelijke bieren.

Tijdens onze wandeling merken we dat het drukker wordt. We spreken een paar Friezen die vanuit de omgeving van Leeuwarden een dagje afzakken naar Noord-Holland om een rondje te lopen in het Zwanenwater… Zij raden ons aan om op onze beurt een dagje naar het noorden te reizen en in een bootje het Nationaal Park De Alde Feanen (De Oude Venen) in de buurt van Earnewâld (Eernewoude) te bezoeken. Dat zetten we op ons lijstje!

Wij bereiken de parkeerplaats en besluiten de Kop van Noord-Holland door te steken en een vanmiddag een rondje te lopen op het voormalige eiland Wieringen. Dat verhaal krijg je in een volgende blog.