Zoals de trouwe lezer weet, vorm ik samen met enkele boekenliefhebbers een gezellige leeskring, die is ontstaan vanuit de onvolprezen boekenwinkel Het Keerpunt in de Alkmaarse Huigbrouwerstraat, helaas enkele jaren geleden gesloten… Sinds ongeveer een jaar hebben we de goede gewoonte om twee data en boeken vooruit te plannen… Zo stond voor begin januari het boek Het licht achter de ogen van de Finse schrijver Tommi Kinnunen in de planning, en voor half februari een boek van de Poolse schrijfster Olga Tokarczuk met de toch wel bijzondere titel Jaag je ploeg over de botten van de doden. Beide bijeenkomsten gingen niet door, maar ik las wel netjes de boeken en samen met mijn buurman, tevens leeskringlid, besprak ik beide boeken onder het genot van een goed bier.

Het licht achter de ogen

Verschenen in het Fins in 2016, vertaald in het Nederlands en bij ons uitgegeven in 2017, is dit het tweede boek van de Finse auteur en docent literatuur Tommi Kinnunen (1973). Het boek vertelt de geschiedenis van een familie die in het noorden van Finland woont en speelt zich ruwweg af vanaf de Tweede Wereldoorlog tot het heden. Het vertelt mijns inziens ook een beetje de moderne geschiedenis van Finland. Er zijn twee hoofdpersonen, elk van een andere generatie: de blinde Helena en Tuomas, een homoseksuele jongen. Buitenstaanders. Een van de thema’s van dit boek.

Als ze negen jaar is, wordt Helena door haar ouders aan de zorgen toevertrouwd van een blindeninstituut in de hoofdstad Helsinki. Daar wordt haar geleerd dat ze zo onopvallend mogelijk moet leren leven. Mensen die geboren zijn met een afwijking, moeten zo min mogelijk de maatschappij tot last zijn. Het is een harde leerschool… We volgen Helena tot aan haar dood. Ze heeft geen gemakkelijk leven. Ze wil graag zo gewoon mogelijk leven maar maakt soms heftige keuzes…

Tuomas is de zoon van Johannes, de jongste broer van Helena. Ook hij verzeilt op een gegeven moment in de hoofdstad, om te studeren, om te werken. Tuomas is anders dan de andere jongens. Professioneel is hij behoorlijk succesvol, in de liefde duurt het een hele tijd voor hij de ware ontmoet. Beide mannen willen graag een kind adopteren…

Hier raken we een ander thema aan: het ouderschap, het verlangen om een goede ouder te zijn. In alle generaties worstelen mannen en vrouwen om de rol van vader en moeder vorm en inhoud te geven. Als je blind bent of homoseksueel, is het ouderschap niet vanzelfsprekend maar elke ouder worstelt in feite met die rol…

De geschiedenis van Finland is op de achtergrond zeker ook een (boeiend) thema. Finland is een vrij jonge natie die na eeuwen van onderdrukking door Zweden en Russen pas begin 20^ste eeuw een onafhankelijk land werd. De Russen vormden ook in de 20ste eeuw een permanente dreiging tot Finland in 1961 lid werd van de Europese Vrijhandels Associatie, een samenwerkingsverband van Europese staten die geen lid waren van de toenmalige Europese Gemeenschap. Maar de dreiging (en de invloed) namen pas definitief af na de val van de Berlijnse muur en het uiteenvallen van het Sovjetunie…

Het boek gaat heen en weer… Het schakelt tussen heden en (ver) verleden, tussen Helena en Tuomas. Vooral in het begin was me niet duidelijk hoe de vork in de steel zat en vond ik het lastig lezen, maar gaandeweg werd het me allemaal wat duidelijker en werd ik het boek ingezogen.

Zoals gezegd, ik moest er even in komen, maar ik vond het uiteindelijk een prachtig, aangrijpend boek! ⭐⭐⭐

Jaag je ploeg…

Als dit geen intrigerend kaft is, dan weet ik het ook niet meer. Ik denk overigens dat ik dit boek nooit uit de bibliotheek zou meegenomen hebben (laat staan had gekocht) juist omwille van het kaft! Maar gelukkig zitten er in de leeskring mensen die zich daardoor niet laten afleiden, want beste mensen, wat een bijzonder boek is dit.

Jaag je ploeg over de botten van de doden werd in 2009 in Polen uitgegeven en pas in 2020 gaf De Geus het uit in Nederland en Vlaanderen. Olga Tokarczuk (1962) won in 2019 de Nobelprijs voor de Literatuur; dat zal er wel mee te maken hebben gehad! De Volkskrant schrijft: “Weinigen kunnen een personage zo trefzeker neerzetten (…) en alleen al zulke portretten, die soms maar enkele regels beslaan, zijn een reden om De rustelozen (2007) te lezen (…), bekroond met de Man Booker International Prize.”

Nou, personages neerzetten, dat kan Olga Tokarczuk als de beste! Jaag je ploeg… speelt zich af in een gehucht, gelegen op een hoogplateau dicht bij de Pools-Tsjechische grens. In het gehucht zijn er nog maar drie permanente bewoners; de andere huizen zijn buitenverblijven van mensen uit de stad. Janina Duszejko is lerares Engels en voormalig bruggenbouwer. Ze helpt haar vriend Dyzio met het vertalen van de gedichten van William Blake en is geobsedeerd door de astrologie die volgens haar alles bepaalt wat er op de wereld gebeurt… De andere bewoners van het gehucht zijn Eunjer en Grootvoet, een stroper. Mensen geeft zij zelfverzonnen namen zoals buurman Grootvoet, maar ook de kwaadaardige Buikman, de Commandant, politieagent Zwartjas, Wolvenoog of Goednieuws. Bijzonder en sfeer verhogend (ietwat bevreemdend) is dat ook Gebeurtenissen, Duisternis, Dieren, Woede en de Nacht een hoofdletter krijgen, waardoor de elementen van de natuur samen een geheel vormen met de allesbepalende hoofdrolspeler: de destructieve mens.

Het boek begint met de vondst van een dode: Grootvoet. Het is midden in de winter. Grootvoet blijkt zich in een botje van een gestroopte ree te hebben verslikt en is vervolgens gestikt. Hij is niet de enige dode waarmee we te maken krijgen. Wat opvalt is dat de doden allemaal jagers zijn of mensen die met jagers te maken hebben en dat ze onder vreemde omstandigheden aan hun eind komen. Wat is er in godsnaam aan de hand? Wat doet de politie? Wie zit er achter de moorden?

Wat voor boek is dit? In meerdere recensies vallen de termen eco-thriller en detective. Aardig gevonden, en er zitten zeker elementen van een thriller en een detective in dit boek. Maar het is voor mij ook een soort sprookje en het bevat eveneens elementen van een politiek pamflet, met een ferme dosis kritiek op de Poolse maatschappij. Kortom, dit boek vang je niet in één genre en alleen daarom al is het bijzonder.

Ik las ergens dat de kritiek op de jacht en de kerk die in dit boek wordt geleverd, in het conservatieve Polen Olga Tokarczuk niet in dank wordt afgenomen. Men vindt haar anti-nationalistisch en te feministisch, en te links, kortom een verrader. Er waren perioden dat ze zelfs beveiliging nodig had! 

Ook van dit boek heb ik enorm genoten. Ik heb intussen De rustelozen op de plank liggen. Helaas (of gelukkig) ligt ‘de plank’ behoorlijk vol, het duurt dus nog wel even voor ik me overgeef aan mijn volgende Olga Tokarczuk. ⭐⭐⭐⭐