Mijn vader

10 mei 1940. Mijn grootmoeder, Maria Bol, rende de trap op en wekte haar zoon: “Jongen, wakker worden, de oorlog is uitgebroken!” Met een juichkreet sprong mijn vader zijn bed uit. Negen jaar was hij, en hij besefte niet wat dat was, een oorlog…

Op 5 april 1943 werd de wijk Oude-God met de grond gelijk gemaakt. Amerikaanse bommenwerpers hadden hun vizieren op de Erla-fabriek gericht. Daar herstelden Belgische arbeiders onder de supervisie van de Duitse bezetters jachtvliegtuigen. Maar hun bommen misten het doelwit. Slechts enkele bommen troffen de Erla, de rest viel op de scholen, huizen en straten van Oude-God. De balans was gruwelijk: 936 doden, waaronder 209 kinderen. Mijn vader kwam er van af met een flink gat in zijn been.

Later ging mijn vader met vrienden dynamietstaven uit de spoorbrug prutsen; op een hoge berm liep er een spoorlijn langs de wijk Elsdonk waar hij woonde. De Duitsers hadden de spoorbruggen geprepareerd met dynamiet, zodat die te allen tijde konden opgeblazen worden… Zover is het niet gekomen en mijn vader en zijn makkers hebben hun kwajongensstreken niet met hun leven moeten bekopen – het had anders af kunnen lopen en dan was ik er waarschijnlijk niet geweest.

Mijn moeder

Waren mijn vaders verhalen eerder aan de stoere kant, die van mijn moeder waren doortrokken met angst. Vooral de verhalen over de tijd dat het gezin Knecht in de Karel Rogierstraat woonde, vlakbij het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten op het Zuid, zijn mij bijgebleven. Verhalen over bombardementen op de stad, V1- en V2-raketten die de Duitsers aan het einde van de oorlog op Antwerpen af stuurden, oorlogstuig dat vele slachtoffers eiste en veel schade aanrichtte… Als mijn moeder vertelde, voelde ik het bange afwachten onder de trap als het luchtalarm weer afging. Of de enorme opluchting die keer toen ze haar jongere broertje en zusje voor het raam zag staan, een klap, glasscherven alom, de kinderen bleven ongedeerd.

Veel werd er bij ons niet gepraat over de oorlog, maar deze verhalen werden toch geregeld verteld – en waarschijnlijk ook nog wel een paar andere, maar die kan ik me niet meer voor de geest halen…

(R)ik

Vandaag staan we in Nederland stil bij het einde van de Tweede Wereldoorlog. Een oorlog vol gruwelen, net als de Eerste Wereldoorlog, maar dan anders… In België en Nederland leven we nu al 75 jaar in vrede. Niet dat er in die 75 jaar geen soldaten zijn gesneuveld… Koloniën die zich onafhankelijk vochten, vredesmissies, … Maar net als de meeste andere Europese landen, werd de bevolking van de Lage Landen gespaard van oorlogsgeweld op eigen bodem… en daar mogen we dankbaar voor zijn!

Ik werd 12 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog geboren. De verhalen van mijn ouders, samen met dat wat ik er in boeken over las en er in films over zag, en met de beelden van oorlogen die daarna werden uitgevochten en waarvan in journaals kond werd en wordt gedaan, maken dat ik ontzettend bang ben voor oorlog en dat ik hoop dat ik nooit een oorlog moet meemaken.

Ik heb er destijds voor gekozen om mijn dienstplicht te vervullen als burgerdienst. Nooit wilde ik de wapens opnemen tegen andere mensen – en dat wil ik nog steeds niet, al besef ik nu beter dan toen dat je soms met geweld moet opstaan tegen wrede overheersers omdat je geen andere keuze hebt, omdat het – te vaak – met vredelievende middelen niet lukt om vrede en rechtvaardigheid af te dwingen… Geweld moet echter altijd, altijd de laatste strohalm zijn, het laatste middel waar je naar grijpt.

Herdenking

Meestal zijn wij op reis, vertoeven wij in den vreemde als Nederland herdenkt en viert. Vorig jaar bijvoorbeeld cirkelden wij om 20 uur boven Amsterdam in een vliegtuig dat ons van Athene naar huis bracht na een zalige vakantie op de Peloponnesos. Nederland stond op 4 mei om 20 uur twee minuten stil – óók Schiphol. We konden niet landen. Boven, onder en naast ons cirkelden tientallen andere vliegtuigen, alle wachtend op een seintje van de verkeerstoren met de toestemming tot het inzetten van de landing.

Vanavond, om 20 uur precies, herdacht Nederland het einde van de Tweede Wereldoorlog. Morgen is het 5 mei en dan vieren we de Bevrijding. Herdenken en vieren in tijden van corona doe je niet zoals gewoonlijk… alles is anders. Wij zijn thuis. Op reis gaan kan niet. Ik was na het eten een rondje gaan fietsen met vriend Barney. Om 20 uur zat ik echter op de bank en was twee minuten stil. Vervolgens keek ik naar de herdenkingsplechtigheid op de Dam in Amsterdam, bij het Monument op de Dam, op een leeg plein. Een sobere maar indrukwekkende plechtigheid…

Na afloop liep ik nog even de tuin in en stak nadenkend een pijp op… De lucht was blauw, de zon scheen, de es achter het tuinhuisje stond in lentetooi en ik sprak de wens uit dat er een tijd mag komen waarin de mensheid tot bezinning komt en er nooit meer oorlog zal zijn…